Raadsel wrak Ballum deels ontrafeld

NES – Hoe oud is het scheepswrak bij Ballum dat op 16 juli 2015 werd gevonden? Dat was een vraag waar we graag het antwoord op horen. Natuurcentrum Ameland deed onderzoek en kwam op 450 jaar uit.

Johan Krol van Natuurcentrum Ameland deed onderzoek. Hier volgen zijn bevindingen.

'Op 16 juli 2015 werd een blootgespoeld scheepswrak gevonden op het strand bij Ballum ter hoogte van paal 7. Bij nadere beschouwing blijken er volop zeepokken aanwezig te zijn op het hout. En dat betekent dat het hout zeker meerdere weken tot maanden in contact met zeewater is geweest. En dat betekent dat het op de vindplaats aangespoeld is en niet is blootgespoeld. Het is op de hoogwaterlijn aangespoeld en kort daarna aangetroffen, dit verklaart ook de hoge ligging op de vindplaats. Het gebied daar in de Noordzeekustzone is erg dynamisch, misschien wel meest dynamisch van Nederland en er vinden grote zandverplaatsingen plaats. Het wrak komt niet van ver, maar de zeedynamiek maakt het goed mogelijk dat het van maximaal 1-2 km afstand uitgespoeld is. De samenhang van de spanten is zo dat het nooit over grote afstand verplaatst kan zijn en blootgesteld kan zijn geweest aan veel golf- en stromingsdynamiek zonder uit elkaar te vallen.

Het betrof een houten wrak bestaande uit 20 dwarsspanten die nog verbonden werden door een aantal brede bodemplanken aan de binnenzijde en aan de buitenzijde. Alle verbindingen bestonden uit gaten met houten pinnen van bezemsteelformaat. Het betreft dus een ‘bodemrestant’ van een schip waarvan alle opbouw rondom ontbreekt. Ook werd er geen lading of gebruiksvoorwerp aangetroffen. De afmetingen van het wrak waren maximaal 11,20 x 3,92 mtr.

De 3 meest basale vragen: ‘Hoe oud is het wrak’ en ‘welk type schip betreft het’ en ‘welk schip betreft het’ leven bij veel mensen. De laatste vraag gaat waarschijnlijk nooit beantwoord worden maar over de eerste twee vragen valt wel iets te zeggen. Het Natuurcentrum Ameland heeft zich beziggehouden met de vraag over de ouderdom. Vragen over het type schip zijn nog niet beantwoord.

Aangezien het schip gebouwd is in een periode dat er uitsluitend hout beschikbaar was voor scheepsbouw bestaat het uit zogenaamd ‘Europees eiken’. Meest waarschijnlijk zomereik omdat daar simpelweg een groter areaal van was. Eiken werden vooral beneden de waterlijn gebruikt. Eiken hebben de mooie eigenschap dat ze ieder jaar één groeiring maken. Sommige boomsoorten slaan wel eens een jaarring over of maken er twee afhankelijk van het groeiseizoen. Eiken maken ieder jaar netjes één groeiring. En nu blijkt het mogelijk om van eiken balken, in bijvoorbeeld gebouwen waarvan de kapdatum van de boom en de bouwdatum van het gebouw exact bekend is of van oude bomen waarvan de plantdatum exact bekend is, een soort referentiebestand te maken van groeiringen met een jaartal bij iedere ring. Aangezien ieder jaar anders is wordt dat een soort ‘barcode’ van brede en smalle jaarringen met datering van iedere ring. En als we dan een aantal bomen en balken hebben die overlap in leeftijd met elkaar hebben kunnen we die achter elkaar plakken. En zodoende bestaan er databanken van jaarringen in West-Europa die zeker 1000 jaar terug gaan voor eiken en voor andere soorten nog veel verder, bijna tot de laatste ijstijd van 10.000 jaar geleden toe.

Natuurcentrum Ameland heeft drie monsters van twee planken en één dwarsbalk van het scheepswrak verzameld en laten analyseren bij een deskundige die over de databank van groeiringen beschikt. Twee monsters bleken ongeschikt maar één plank dateerde zonder problemen.

In deze plank werden 143 jaarringen aangetroffen. De datering van de buitenste ring van dit monster betreft het jaar 1533. Dit is niet de kapdatum van de boom ,want de plank is natuurlijk recht gemaakt door de scheepsbouwers door er aan de buitenkant iets af te schaven. Daardoor ontbreken wat jaarringen en de buitenste zachte laag hout van de boom, het spinthout, ontbreekt helemaal en dit betreft 21 jaren. Dus de kapdatum van de boom zal ongeveer rond 1560 hebben gelegen. Het scheepje zal waarschijnlijk kort daarna (rond 1560-1565) gebouwd zijn. Als we schatten dat een dergelijk houten scheepje op zee in die tijd vast niet een heel lang leven beschoren was, dan lijkt een stranding in de periode 1565-1585 waarschijnlijk. In het monster van de plank missen ongeveer 20 ringen tot de kern van de boom. Met de 143 jaarringen erbij die we wel zien hebben we dan 163 ringen die eindigen in 1533. Dat betekent dat de boom in 1370 is gekiemd.'

NB: Het wrak is deels al uit elkaar gevallen en weer ondergestoven. De Amelander Musea gaan er niet veel mee doen behalve dan dat ze misschien wat hout in de vijver leggen om later eens te kijken of ze er iets mee kunnen.

⇒ lees hier ook over wrakken, wodkakruikjes en porcelein