Hoe zorgen we dat de Waddenzee een uniek icoon blijft?

HOLLUM – Karen Claringbould is communicatie stagiaire bij Stichting de Noordzee. Tijdens haar stage schreef ze een artikel over het Waddengebied met als titel: ‘Hoe zorgen we dat de Waddenzee een uniek icoon blijft?’

'Het Waddengebied is uniek; door zijn vergezichten, dynamiek en natuurlijke waarden.’

Sieben Poel, hoofdingenieur-directeur Rijkswaterstaat Noord-Nederland

In 2016 verkoos het Nederlandse publiek de Wadden tot mooiste natuurgebied van Nederland. Doel van de verkiezing: natuurgebieden de kans geven zich te ontwikkelen tot “nationale iconen”. Ook in het buitenland is de Nederlandse Waddenzee opgevallen. In 2009 nam UNESCO de Waddenzee namelijk op in de lijst van werelderfgoederen. Hoe zorgen we dat dit prachtige gebied een uniek icoon blijft?

Wat maakt het Waddengebied tot natuurlijk erfgoed?

Het Waddengebied voldoet aan drie van de vier criteria waardoor een gebied in aanmerking kan komen voor de titel ‘natuurlijk’ UNESCO gebied. Er vinden bijzondere landschapsvormende (1) en ecologische (2) processen plaats en er is sprake van een uitzonderlijk hoge soortenrijkdom (3). Veel soorten voelen zich namelijk thuis in het Wadden gebied. Waaronder de mens. Uit archeologisch onderzoek blijkt dat het waddengebied vanaf het begin van de IJzertijd (7e eeuw voor Christus) werd bewoond. De mens heeft het landschap aan het wad in samenspel met de natuur gevormd.

Getijdengebied

Wanneer je de Wadden hebt bezocht weet je hoe de zee er elke keer anders uit ziet. De ene keer zie je zandplaten met zeehonden, de andere keer zijn ze nergens te bekennen. Dit komt door de getijdenwerking: bij eb vallen de wadden en zandplaten droog, bij vloed staan ze weer onder water. Ook het Eems-Estuarium (dit bevindt zich op de grens van Nederland en Duitsland) is gevormd onder invloed van deze getijdenwerking. De overgang tussen het zoete water in de Eems en het zoute zeewater zorgt voor een grote diversiteit aan leefomgevingen. Diep en ondiep water, droogvallende platen, rietvelden: allemaal voorbeelden van overgangszones met vele soorten: mossels, kokkels, garnalen, roofvissen als de kabeljauw en tot slot véél verschillende vogelsoorten. Al deze soorten zijn aangepast aan hun specifieke leefomgeving met wisselende omstandigheden. De vijf ‘grootste’ soorten in het Waddengebied worden ook wel de ‘big five’ genoemd, de kleinere de ‘small five’.

Bij vogels geliefd

In het voor- en najaar komen miljoenen vogels naar het gebied. Maar liefst 41 verschillende soorten trekvogels zijn van de Waddenzee afhankelijk. De Wadden vormen een onmisbare schakel in de vogeltrekroute. In het najaar verlaten bijvoorbeeld de grutto en de lepelaar het waddengebied en vliegen ze naar warmere oorden in Afrika om daar de winter door te brengen. In het voorjaar komen ze terug. Ze blijven in de Wadden om te broeden, of om aan te sterken alvorens hun reis verder te vervolgen naar het noorden. Er zijn ook soorten die de hele winter hebben doorgebracht op de Wadden en later in het voorjaar weer naar hun broedgebieden noordwaarts gaan. Neem de rotgans, die vertrekt pas eind mei weer naar Siberië. Om deze miljoenen vogels aan te blijven trekken zijn grote hoeveelheden voedsel nodig en juist dat vinden ze in het waddengebied.

Voedselrijkdom

De Waddenzee is een ecosysteem dat voor een uitzonderlijk grote hoeveelheid voedsel zorgt. De productiviteit in termen van biomassa is één van de hoogste in de wereld. De Waddenzee wordt ook wel de ‘kraamkamer’ voor schelpdieren, weekdieren en vis genoemd. De schol, tong en haring groeien bijvoorbeeld op in de Waddenzee.

Wat maakt de Wadden tot biosfeergebied?

Bij veel mensen is minder bekend dat de Waddenzee sinds 1985 de titel UNESCO ‘biosfeergebied’ draagt. Hiermee zijn de Wadden het enige gebied in Nederland met deze titel. De speerpunten van het biosfeerprogramma zijn behoud, onderzoek en duurzame ontwikkeling. Deze komen naar voren in het beheer van het gebied.

Behoud

Nederland, Duitsland en Denemarken zijn tijdens de jaren ‘80 begonnen samen te werken aan de bescherming en ontwikkeling van het gebied. Deze driezijdige Waddenzee samenwerking gaat ervanuit samen meer te kunnen bereiken wanneer het waddengebied gezien wordt als één ecologische eenheid. Ook Nederland beschermt de Wadden actief: De Wadden maken deel uit van het zogeheten Natura-2000 netwerk, waarin gebieden met uitzonderlijke natuurwaarden zijn opgenomen. Voor deze gebieden zijn speciale beheerplannen opgesteld. Hierin staat wat er moet gebeuren om de natuurdoelen voor een gebied te halen en wie dat gaat doen. Zo kan de flora en fauna duurzaam beschermd worden.

Onderzoek & Monitoring

In Natura-2000 gebieden, maar ook op andere plekken in het waddengebied wordt veel onderzoek gedaan. Daardoor zijn er veel onderzoeksgegevens beschikbaar die wereldwijd van grote betekenis zijn. Hierbij kun je denken aan onderzoek naar vogeltrekbewegingen, de zeespiegelstijging, maar ook hoe afval zich in zee verplaatst. De Waddenacademie is een voorbeeld van zo’n onderzoeksinstelling.

Een wetenschappelijk team uit Oldenburg onderzoekt door middel van drijvende ‘houtjes’ hoe afval zich door de Wadden- en Noordzee verplaatst. Ook meehelpen? Ga voor meer informatie naar >>> www.macroplastics.de

Naast onderzoek wordt er ook kennis gedeeld over het Waddengebied door middel van educatie. Zo deelt de Waddenvereniging actief kennis door wadgidsen op te leiden. Deze ervaren wadgidsen nemen je mee op unieke excursies. Zo kun je zelf ervaren wat de Wadden zo bijzonder maakt. Vanaf half juni tot half september vinden speciale excursies plaats rond het thema Werelderfgoed Waddenzee. Ga voor meer informatie naar >>> www.werelderfgoedweken.nl

Duurzame ontwikkeling

Tot slot wordt er intensief samengewerkt aan het op een duurzame manier ontwikkelen van het Waddengebied. Daar doen bewoners aan mee, maar ook ondernemers, overheidsinstellingen en actiegroepen. Zo werd in 2010 werd de strategie ‘Voor ontwikkeling van duurzaam toerisme’ gelanceerd door samenwerkende natuurbeschermingsorganisaties, overheden, de toerismesector en NGO’s in Nederland, Duitsland en Denemarken. Een strategie die laat zien wat het werkelijke potentieel is voor toerisme in de Waddenzee en hoe daar de vruchten van geplukt kunnen worden, zowel vanuit sociaal, economisch als vanuit natuuroogpunt. Door over de grenzen heen samen te werken kan er geleerd worden van elkaars aanpak.

UNESCO erfgoed

Wat hebben de Grachtengordel van Amsterdam, het Rietveld-Schröderhuis en de Waddenzee gemeen? Het zijn alle drie voorbeelden van UNESCO werelderfgoed. De Amsterdamse Grachtengordel en het Rietveld- Schröderhuis zijn culturele monumenten. De Waddenzee is een natuurlijk monument.

Natuurlijk erfgoed

Voor natuurlijke monumenten zijn door UNESCO vier criteria geformuleerd. Er moet ten minste aan één van deze criteria voldaan worden wil een gebied in aanmerking komen voor de titel. Het gaat om de volgende vier criteria:

• Landschappen of fenomenen met een buitengewoon natuurlijke schoonheid.
• Landschappen die de stappen in de ontwikkeling van de aarde op uitstekende wijze laten zien of onder invloed staan van landschapsvormende processen.
• Landschappen waar uitzonderlijke ecologische processen plaatsvinden.
• Landschappen met natuurlijke omgevingsfactoren die zorgen voor een unieke soortenrijkdom.

Biosfeergebied

In een biosfeer gebied staat de relatie tussen de mens en zijn omgeving centraal. Bij een biosfeer gebied gaat het verder dan natuurbehoud alleen: In plaats van het gebied compleet met rust te laten, gaat het juist om het zoeken naar manieren om de mens met de natuur te laten samenleven, bijvoorbeeld in de vorm van duurzaam toerisme. Er zit vaak ook een belangrijke participatie component in het programma. Burgers helpen bijvoorbeeld bij het verzamelen van gegevens die bruikbaar zijn voor onderzoek. Elk biosfeergebied heeft de volgende functies:

• Behoud: het beschermen van de culturele diversiteit en biodiversiteit, ecosystemen en landschappen.
• Onderzoek en monitoring: het bevorderen van onderzoek, toezicht, onderwijs en kennisuitwisseling op het gebied van duurzame ontwikkeling.
• Duurzame ontwikkeling: het bevorderen van een duurzame sociaaleconomische ontwikkeling.

Elke tien jaar evalueert UNESCO de kenmerken en resultaten van een biosfeergebied. Wanneer een gebied niet voldoet verliest het haar plek in het netwerk.

Zorgen

Behoud, onderzoek en ontwikkeling moeten volgens UNESCO in harmonie met elkaar samen gaan. Deze balans vinden blijkt lastig. Volgens het WHC UNESCO moeten overheden vasthouden aan hun belofte om gas en olie verkenning en winning binnen de grenzen van het Unesco gebied niet toe te staan. Toch maakte de NAM (de Nederlandse Aardolie Maatschappij) op 8 september 2016 bekend dat het over enkele jaren een boring naar het Ternaard-gasveld wil uitvoeren, een boring midden in het Werelderfgoed. Ook toerisme en behoud staan op gespannen voet. Toeristen zorgen voor inkomsten en dragen zo bij aan de economische ontwikkeling van de Wadden. Aan de andere kant: Wanneer bezoekers massaal het gebied bezoeken, verstoren ze het ecosysteem. Bijvoorbeeld doordat een deel ervan plasticafval achter laat. Dit kan in de Waddenzee belanden, waar het in de voedselketen terecht komt.

Wat kun jij doen?

Wil jij meehelpen het strand schoon te maken en helpen voorkomen dat afval in zee terecht komt? Stichting De Noordzee organiseert dit jaar weer haar jaarlijkse schoonmaakactie: Van 1 tot en met 15 augustus ruimt zij met de hulp van vrijwilligers de héle Noordzeekust op. Er zijn maar liefst 30 etappes waar je je voor in kunt schrijven, van Schiermonnikoog tot aan Cadzand. Dit jaar wordt er zelfs een speciale werelderfgoed etappe georganiseerd in samenwerking met de Waddenvereniging. Hierin komt weer een belangrijk component van het unieke biosfeer programma terug: Participatie. Zonder burgerparticipatie kan een kwetsbaar gebied als de Waddenzee, dat vraagt om ontwikkeling en beheer tegelijk, zich niet op de duurzame wijze ontwikkelen die iedereen wenst te zien. Ook een handje meehelpen met het schoonmaken van jouw favoriete stuk strand: Schrijf je in voor één van de etappes via beachcleanuptour.nl.

⇒ lees hier meer over de Big Five en de Small Five