Begraafplaatsen zijn erfgoed

HOLLUM – Ameland kent drie gemeentelijke begraafplaatsen en een katholieke begraafplaats bij de Sint Clemenskerk. De drie gemeentelijke dodenakkers liggen rond de hervormde kerk in Hollum, bij het baarhuisje met de steen van Van Camminga in Ballum en in Nes aan het Bramerduinenpad. De gemeente stelde er vorig jaar nieuw beleid voor op met regels wat wel en niet mag. Er staan zoveel monumentale stenen, wel honderd, waardoor de kerkhoven en begraafplaatsen als bijzonder erfgoed van het eiland worden gezien met cultuurhistorische waarde. De geschiedenis van het eiland is af te lezen aan de stenen. Zo komen de walvisvaart en koopvaardij voorbij, met een schip op de steen van de man en een huisje op die van de vrouw.

Hardstenen stèles

De drie gemeentelijke begraafplaatsen zijn oorspronkelijk Middeleeuws. Uit die tijd vind je geen grafsteen, want die plaatste men toen nog niet. Inmiddels staan er stenen die stammen uit de 18e tot de 21ste eeuw. De hardstenen stèles, de hoge stenen met bovenin een afbeelding van bijvoorbeeld een walvisvaarder, zijn voor Nederland bijzonder. Dit soort hoge stenen van niet-glanzend hardsteen staan op maar een paar plaatsen in het land. Stenen met afbeeldingen van de walvisvaart zie je bijna nergens meer. Die stèles mogen nooit weg en daar werkt de gemeente aan mee. De oude stenen kunnen wel worden hergebruikt – er kan bijvoorbeeld een plexiglazen plaatje met de nieuwe naam of een klein steentje aan worden toegevoegd of de achterkantkant kan gebruikt worden – in plaats van een nieuwe steen te plaatsen. Hergebruik op een passende manier wordt aanbevolen. De gemeente doet een beroep op haar burgers om goed te bedenken welke steen passend is. De beheerder van het terrein, de gemeente, kan een grafsteen om het materiaal en de vorm afkeuren. Dit geldt niet voor de katholieke begraafplaats bij de Sint Clemenskerk. Die heeft haar eigen parochie-regels.

Passend

Grote grafmonumenten van glanzend marmer en andere eigentijdse grafbeelden mogen niet overal worden geplaatst. De begraafplaatsen hebben zones, waar alleen stenen mogen worden bijgezet die passen bij de stenen die er al staan. Op het nieuwe deel van de godsakkers mogen moderne grafstenen wel. Ook mag niet iedereen zomaar op Ameland begraven worden. Je moet hier wonen of gewoond hebben.

Verweesde stenen

De kosten van de leges voor begraven en behouden van een graf is voor veel families reden om grafrechten van oude graven op te zeggen. Er kwamen daardoor steeds meer verweesde stenen. De gemeente moest daarop anticiperen, want alles zonder meer laten staan kon niet. Wie gaat dan nog grafrechten betalen? In 2015 had de gemeente een lijst Waardevolle Grafzerken Begraafplaatsen Gemeente Ameland vastgesteld. Op deze lijst waren graven opgenomen die van historische betekenis zijn of waarvan de grafbedekking een opvallende kwaliteit heeft. "Grafzerken die niet op de lijst voorkomen en niet op een graf geplaatst zijn, worden binnenkort van de begraafplaatsen verwijderd," schreef de gemeente op haar info. De steen van koopvaardijkapitein Olfert Pieter Lap stond niet op de blijflijst en zo waren er wel meer die de moeite waard zijn, maar waar geen grafrechten meer voor werden betaald. In die tijd wilde de gemeente zo kostendekkend mogelijk werken. Voor belangwekkende stenen was een eregalerij bedacht. Eilanders die vonden dat de monumentale stenen verspreid op de begraafplaatsen moesten blijven staan, stonden op en eind december vroeg de gemeente aan een aantal om zich als werkgroep over de zerken te buigen. 

Zerkgroep

De vijf eilanders Jan Wijnberg, Pieter Jan Borsch, Joke Mosterman, Anne de Jong en Sjouke Winia werden bijgestaan door streekarchivaris Tjeerd Jongsma en in december van 2015 begonnen ze aan wat een bereklus bleek, de inventarisatie. Hun bevindingen droegen bij aan het nieuwe gemeentelijke beleid, dat al in de maak was maar waar even de rem op werd gezet. Dat zo'n drie jaar geleden een van de werkgroepleden gemeentelijke activiteiten op het kerkhof van Hollum zag, die indruisten tegen de inventarisatie waar de zerkgroep mee bezig was, bracht opnieuw commotie teweeg. Dat is uiteindelijk goed afgelopen, door de rem nogmaals stevig in te trappen.

Vrienden

De begraafplaatsen worden erkend als van cultuurhistorisch belang. Er zal wellicht hier en daar eens een steen verplaatst moeten worden, maar de historische grafmonumenten blijven als bijzonder erfgoed op het kerkhof en niet in een eregalerij op een rijtje langs de kant. De gemeente gaat inzetten op voorlichting en ziet een toekomst met excursies, lezingen en publicaties voor zich.

Er wordt gedacht over een nieuwe werkgroep, die zich richt op behoud en onderhoud. Een club Vrienden van historische grafstenen.

⇒ lees hier Begraafplaatsen Ameland leven

Jeanet de Jong
Jeanet de Jong

Jeanet de Jong stopt op 31 augustus 2023 met haar Persbureau Ameland. De nieuwsvoorziening wordt onder dezelfde naam, met een ander logo en andere opmaak als nieuwsblog voortgezet door een externe partij. De mailadressen gekoppeld aan de website verdwijnen.

Artikelen: 18280

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *