Willem Kiewiet: ‘De molens zijn onderdeel van de Amelander geschiedenis’

foto kop: Jan Boelens

Wie op Ameland woont of recreëert geniet niet alleen van de veelzijdige natuur, de gastvrijheid van de Amelanders en de heerlijke frisse lucht, maar ook van alle ambachtelijke en duurzame producten die op Ameland geproduceerd worden. Van al het vers dat uit de Noord- en Waddenzee komt, tot cranberry’s geplukt in de duinen. De komende tijd zetten wij het Amelander Product en de mensen die ze maken in het zonnetje.

Daarvoor gingen we in gesprek met Amelander Willem Kiewiet: vrijwillig molenaar op Ameland bij de molens in Nes en Hollum. Willem is 71 en heeft na zijn pensioen een opleiding tot molenaar gevolgd. Nu is hij drie dagen in de week aan het werk in de molens. 

Een windstille dag

‘Mijn vrouw was al vrijwilliger bij de molen. Ze vult op dit moment zakken met meel en op maandag helpt ze bij het stickeren van de mosterdpotjes. Via mijn vrouw ben ik er ook ingerold.
Er komt nog best wat bij kijken om gediplomeerd molenaar te worden. Ik heb twee jaar een opleiding gevolgd via het Gild Fryske Mounders (red. het opleidingsorgaan voor vrijwillige molenaars in Friesland) en stages gelopen bij andere molens in Friesland. Je moet je zowel in de praktijk als in de theorie verdiepen. Want je moet alles weten van de werking van de molen, maar ook over het weer moet je kennis opdoen, want je bent natuurlijk afhankelijk van de wind. Vandaag is een bijzondere dag, want het is windstil. Dat komt op het eiland maar zo’n vijf dagen per jaar voor.’

50.000 potjes mosterd en 14 ton meel

‘Er zijn twee molens op Ameland. Op dinsdag en zaterdag werk ik bij koren- en oliemolen De Phenix in Nes, waar we olie slaan en rogge malen. Op donderdag doe ik de meel-afdeling bij koren- en mosterdmolen De Verwachting in Hollum. We werken met een grote club vrijwilligers. In Hollum zijn dat er dertig. En er zijn acht gediplomeerde molenaars. Als de molen draait moeten er altijd twee gediplomeerde molenaars aanwezig zijn.
Je moet een molen zien als een motor. Door middel van overbrengingen van de tandwielen kun je of meel malen of mosterd of elektriciteit opwekken. Als het hard genoeg waait kun je alle drie tegelijk doen. Maar meestal houden wij het in de molens bij twee dingen: elektriciteit opwekken en malen, hetzij mosterd, hetzij meel.
In Hollum malen we verschillende soorten meel: tarwe, mais, spelt, boekweit en gerst. Daar maken we verschillende meelproducten mee zoals pannenkoekenmix of cakemix. In totaal verkopen we tussen de 13 en 15 ton meel per jaar.
We draaien ook gigantisch veel mosterd. Aan het eind van het jaar zijn dat zo’n 50.000 potjes en ook nog vele liter emmers voor de horeca voor de mosterdsoep en de enthousiaste toeristen die thuis niet zonder de Amelander mosterd kunnen. ‘

Voorproefje

‘De toeristen zijn de grootste afnemer van de mosterd. Iedere week zijn er weer nieuwe toeristen en die vinden het leuk om zelf een potje mee te nemen, of een potje cadeau te doen aan degene die thuis op de kat past of de bloemen water geeft. Het is een leuke attentie die niet veel kost, en die echt van Ameland komt.
In tegenstelling tot meel wordt mosterdzaad nat gemalen, waarna het wordt geweekt in azijn en water. Het wordt dan drie keer gemalen, tot het de juiste consistentie heeft. Er zijn drie hoofdproducten: naturel mosterd, zachte mosterd en de scherpere juttersmosterd. Deze worden op smaak gebracht, bijvoorbeeld met knoflook, piri piri of vijgen.
Met twintig verschillende soorten mosterd zit er voor iedereen wel iets lekkers bij. In de molen is ook altijd een proeverij, waarbij je alle soorten even kunt uitproberen.
Mijn persoonlijke favoriet is de springtij mosterd. Dat is de scherpste mosterd die we verkopen. Stiekem maken we ook weleens nog scherpere mosterd, met zwart mosterdzaad. Hoe donkerder de zaadjes, hoe scherper de mosterd. Maar daarvan schieten de tranen je in de ogen. Dat is niet voor iedereen.
Voor mensen die onze mosterd graag met een bitterballetje nemen is het advies om dit er met een lepeltje op te doen. Omdat wij geen suiker gebruiken in onze mosterd, plakt het namelijk niet aan de bitterballen. Maar dat is dan ook echt het enige nadeel!’

In Nes gebruiken we de motor van de molen om het olieslagwerk aan te drijven. We maken lijnzaadolie en koolzaadolie. Koolzaadolie kun je vergelijken met olijfolie. Het zit boordevol omega drie en onverzadigde vetzuren en is ontzettend gezond. Het voordeel van koolzaadolie ten opzichte van olijfolie is dat je het extra heet kunt maken, wel tot 240 graden. Het is ook heel geschikt voor salades want het heeft een nootachtige nasmaak en is niet heel uitgesproken.
Lijnzaadolie werd vroeger als een technische olie gebruikt, bijvoorbeeld als lampolie. Tot 1940 werden alle verfsoorten gemaakt op lijnzaadolie-basis, daarna voegde men allerlei chemische troep toe. Rembrandt schilderde met lijnzaadolie verf. Lijnzaadolie kun je ook gebruiken in koude gerechten, zoals salades, sausjes en dressings.’

Het ultieme speelgoed

‘Voor mij is de molen het ultieme speelgoed voor een oude man. Ik ben van huis uit techneut en de molens blijven fascinerend. Het ziet er simpel uit, maar het is heel goed doordacht. Maar niet alleen oude techneuten vinden de molen interessant. Vooral kleine kinderen van een jaar of drie vier zijn erg gefascineerd door de molen. Ze kijken met grote ogen en nemen alles in zich op: hoe alles draait en beweegt. Kinderen willen weten hoe dingen werken en doordat bij een molen alles open is, kunnen ze dat heel goed bekijken. Ze vinden het leuk en het is heel leerzaam.
Ook vind ik het sociale gedeelte heel waardevol. Het contact dat je hebt met alle vrijwilligers, met de mensen van de Amelander Musea en het contact met de toeristen. We hebben hier al bezoek gehad van 45 verschillende nationaliteiten. Soms moet je dan met handen en voeten praten, maar het lukt altijd wel om contact te maken.
Het is belangrijk dat deze techniek blijft bestaan. Tot de komst van de stoommachines aan het begin van de twintigste eeuw werd in Nederland alles met molens gedaan. Alle polders zijn drooggelegd met windmolens. De molens zijn een stukje historie van Ameland en het is voor toeristen leuk om ze te bezoeken, ook als het slecht weer is. Natuurlijk ook omdat ze dan goede mosterd, meel en olie kunnen kopen.’

Koren- en mosterdmolen ‘De Verwachting’
Molenweg 8,
9161 AW Hollum

Draaidagen 2024
In de molen wordt (onder voorbehoud) op dinsdag, donderdag en zaterdag meel gemalen van 13.00 tot 17.00 uur.|
Meel malen is dinsdag, donderdag en zaterdag van 13.30-16.00 uur.

Mosterd malen is 1 x in de 2 weken op woensdag van 13.00- 16.00 uur.
In juli en augustus wordt er iedere woensdag mosterd gemalen tussen 13.00-16.00 uur.

Koren- en Oliemolen De Phenix

Molenweg 10
9163 HP, Nes
0519-542737

Op dinsdag en zaterdag zijn de molenaars aanwezig en wordt er olie geslagen. Op deze dagen wordt een entreeprijs gevraagd. Op de overige dagen is de entree gratis en wordt een donatie op prijs gesteld.