Panagathos vijftig jaar voor kust Ameland

HOLLUM – Het is 28 oktober precies vijftig jaar geleden dat de Panagathos op het Bornrif, een ondiepte in de Noordzee, zes kilometer uit de kust van Ameland, strandde. Jarenlang was hij vanaf het Hollumer strand te zien tot hij na een jaar of tien volledig onder het zand en in de golven uit het zicht verdween. Gerbrand Bruin uit Hollum, hij was destijds een tiener, weet het nog als de dag van gisteren.

Panagathos

De Panagathos (de een zegt het met de klemtoon op de tweede a, anderen leggen de klemtoon op de derde a; Gerbrand zegt Panagáthos “Zo hoort het!”) was een onder Liberiaanse vlag varend vrachtschip met als thuishaven Monrovia. Hij voer met broodjes ijzer, piekijzer, naar Hamburg. De bemanning was Grieks.

Liberty-scheepstype

Het vrachtschip was een zogenaamd Liberty-schip, dat in 1943 in Amerika was gebouwd. Op het hoogtepunt van de Tweede Wereldoorlog bouwde Amerika volgens een standaardontwerp in gemiddeld 42 dagen zo’n schip waterklaar. Het record lag op vier dagen en 15 ½ uur met een productie van een lopende bandsysteem. Er zijn 2751 van gemaakt en 2400 daarvan doorstonden de oorlog. De Liberty-vloot speelde een belangrijke rol bij de bevrijding van Europa. Na de oorlog zijn de schepen verkocht aan verschillende rederijen en werden ze gebruikt in de koopvaardij. Tegenwoordig zijn er nog twee schepen operationeel als museumschepen.

Bornrif

De Panagathos liep in de vroege ochtend van 28 oktober 1965 om 04.00 uur in zeer dichte mist op het Bornrif. De kapitein hield een dag lang radiostilte, omdat hij op eigen kracht los wilde komen. Niemand zag hem, ook de vuurtoren van Ameland niet en van radar was nog geen sprake. Pas de volgende dag, toen de mist optrok, zag de vuurtorenwachter het schip liggen. Er werden meteen reddingboten en sleepboten gealarmeerd.

Sleepboten, reddingboten en helikopters

Sleepboot Holland van Doeksen en de Duitse Wotan en Danzig van Bugsier probeerden verschillende keren het schip vlot te trekken, maar elke keer braken de trossen.

Toen er op 30 oktober een hevige noordwester storm losbrak was dat de nekslag voor het schip. Het brak in stukken. De kapitein seinde om 09.00 op de eerste november dat de bemanning van boord wilde. Het stormde en er was lekkage in de ruimen en machinekamer. De reddingboten Gebroeders Luden en Brandaris hadden elk 24 uur stand by gelegen in de dagen van 29 oktober tot en met 1 november en de Gebroeders Luden haalde zes man en bagage van boord. De overige 24 bemanningsleden werden per helikopter geëvacueerd, waarna de Nederlandse heli’s naar het parkeerterrein van strandopgang Hollum vlogen om de mannen af te zetten. Er arriveerden ook twee Duitse helikopters, die heel wat groter waren dan de Alouette’s uit Leeuwarden. Zij konden meer mensen tegelijk meenemen en zo waren in een mum van tijd alle dertig bemanningsleden van boord. De mannen die op het parkeerterrein waren gedropt werden opgepikt door de Duitse heli’s en overgevlogen naar Leeuwarden. Een van de opvarenden stapte de heli in met een paneeltje in zijn hand. Het was een schilderijtje van de Panagathos.

Berger en verzekeringsexpert

Op donderdag 4 november ging berger Doeksen met een verzekeringsexpert en drie Amelanders, waaronder Cor Gransbergen uit Nes, naar het schip om te zien of er nog iets te redden was. Dat viel heel erg tegen. Een paar dagen later, 7 november, haalde de Amelander reddingboot – destijds was de paardenreddingboot nog actief – deze bergingsmensen weer van boord om Doeksen en de verzekeringsman af te zetten op de Boschplaat en met de drie Amelanders naar Ameland terug te varen. Doeksen en de verzekering zagen geen kans meer om de Panagathos te bergen: het schip werd opgegeven.

De Bruintjes

De Bruintjes, beurtschipper Hans Bruin en zijn zoons en medewerkers, hebben mooie tijden beleefd aan de Panagathos. Zij voeren met hun beurtschepen Alfit en Hans Gerrit heel wat tochtjes naar het wrak. Ze namen regelmatig eilanders en soms ook badgasten mee voor een tochtje Panagathos en kwamen dan met souvenirtjes terug. Gerbrand vertelt er met zichtbaar plezier over. Hij is een van de zoons Bruin en hij was er bij. Met mooi weer konden ze een middag lang op het wrak kijken. Hun tochtjes waren de avontuurlijke voorloper van de tegenwoordige zeehondentochten per rondvaartboot. Naast de tastbare aandenkens leverde het een schat aan verhalen op.

Monrovia

De lading was niet zo waardevol, zodat het ijzer is blijven liggen. Wel is er hechthout meegenomen van de betimmering van het schip en uiteraard is het stuurrad meegegaan naar Ameland. De scheepsbel hangt bij de Gerbrand Bruin thuis en hij bezit het briefje van de kapitein voor de marconist om te melden dat ze zijn gestrand en schade hebben. Het naambord van de Panagathos hangt in het Maritiem Museum en het grote stuurrad is naar Ballum gegaan en bij Willem Nagtegaal beland. Een van de sloepen kwam op Terschelling terecht. Hij werd meegevoerd door jutters, die er niet mee de haven van West in wilden varen. Ze lieten hem ter hoogte van Midsland drijven zodat maten die op het strand stonden te wachten de sloep konden bergen. Met grote letters staat er Monrovia op de boeg.

Gevaar

Naast dat het een bron van vele mooie avonturen is geweest schuilt er ook een gevaar in de Panagathos. Jaren na de stranding lekte het schip wat olie. Het compartiment met de olietank werd toen in opdracht van Rijkswaterstaat dicht gelast. Vermoedelijk zit de rest van de brandstof er nog steeds in.

Het wrak leidde in 1991 tot een tweede wrak. Kotter Aurora voer op de restanten van de Panagathos en zonk ter plekke.

⇒ bekijk ook Facebook met de reacties op "Weet jij het nog?" → hoe Piet zijn bahco kwijtraakte

⇒ lees hier meer over de Panagathos en de Liberty-Vloot