Onderkoeling of hypothermie - Zwemmmen in de Noordzee

De temperatuur van de Noordzee wisselt per seizoen. De watertemperatuur schommelt van 1° Celsius in de winter tot 18° Celsius in de zomer. Aan de stranden kan het zelfs nog iets warmer worden. Altijd is de temperatuur lager dan de lichaamstemperatuur van een mens en daarom ligt bij te water raken onderkoeling, hypothermie, op de loer. Onderkoeling loop je dus niet alleen op in ijzig koud water. Al het open water waar we in kunnen zwemmen is kouder dan ons lichaam en kan zodoende meewerken aan afkoeling van ons lijf. Zelfs in een zwembad koel je af en dat kan je weer vatbaar maken voor infecties. Verkoeling is heerlijk, onderkoeling is kwalijk.

Hypothermie - Onderkoeling
Wie onverwacht in koud water terechtkomt, staat grote hoeveelheden lichaamswarmte af aan het water. De normale lichaamstemperatuur van een mens schommelt tussen de 35,8° en 38° Celsius. Als de kerntemperatuur van het lichaam beneden de 35° is gezakt, dan spreken we van onderkoeling: hypothermie. Het kan voorkomen bij zwemmers, surfers, duikers of zeelui die overboord zijn gevallen. Het lichaam reageert op de afkoeling door de warmte afgifte tegen te gaan en gaat meer warmte produceren: we gaan rillen en klappertanden.

Afkoeling ook in het zwembad
Kinderen koelen sneller af dan volwassenen. Om een indicatie te geven: kinderen tot drie jaar die in water van 31° Celsius zwemmen verliezen elk kwartier tot 0,2 graad aan lichaamswarmte. Hoe ouder het kind, hoe lager dit cijfer wordt. Een kind kan in het zwembad al zo afkoelen dat hij vatbaarder wordt voor infecties. Dat gebeurt al bij een lichaamstemperatuur van 36,6°.

Lichaamswarmte en klappertanden
Onderkoeling treedt niet alleen op bij mensen die in een wak vallen. Een buitensporter die in water sport dat kouder is dan 28° Celsius, moet al beducht zijn op onderkoeling. Het lichaam is dan warmer dan het water en zal warmte afgeven. Op dat moment verlaagt de lichaamstemperatuur. Allereerst krijg je koude handen en voeten. Dan begin je te rillen en klappertanden. Vervolgens krijg je een naar gevoel vanwege de kou. 

Koude wind
Onderkoeling kan ook buiten het water optreden, door bijvoorbeeld een koude buitentemperatuur en wind. Winterse wind versnelt de afkoeling van het lichaam; we spreken dan over windchill, een combinatie van windsnelheid en luchttemperatuur.

Kou maakt suf
Wanneer het lichaam te veel afkoelt en onder de 35° komt, word je suf. Je kunt de dingen niet meer goed doen en langzamerhand raak je bewusteloos.

Wat te doen bij onderkoeling
Verplaatsen van iemand die onderkoeld is moet bij voorkeur horizontaal gebeuren, ook als deze uit het water wordt gehaald. Het gevaar van een hartstilstand is niet ondenkbeeldig en horizontale verplaatsing is dan veiliger. Het slachtoffer moet zo snel mogelijk worden ingepakt in een isolatiedeken. In ieder geval moet voorkomen worden dat hij nog verder afkoelt door beschutting te bieden. Daarnaast moet direct professionele hulp worden ingeschakeld.

Verschijnselen onderkoeling
Bij onderkoeling worden vier fasen onderscheiden.

Fase 1
Is de temperatuur lager dan 35° Celsius dan zijn de volgende verschijnselen te constateren:

• bleek
• rillen
• uitputting
• coördinatieverlies
• snelle hartslag
• snelle diepe ademhaling
• verward, suf en zelfs agressief

Zwakke pols
Fase 2
Is de temperatuur tussen 34° en 30° Celsius dan uit zich dat door:

• geen pijn voelen
• zwakke pols
• langzame en onregelmatige hartslag
• slaperig, maar nog wel te wekken
• star gezicht en spierstijfheid
• onregelmatige ademhaling
• geen rillen meer

Adempauze
Fase 3
Is de lichaamstemperatuur tussen 30° en 27° Celsius dan gebeurt het volgende:

• niet meer te wekken bewusteloosheid
• wijde pupillen die wel reageren
• nauwelijks te voelen pols
• lange adempauzes
• ernstige hartritmestoornissen zijn mogelijk

Geen pupilreflex
Fase 4
Bij een inwendige lichaamstemperatuur tussen 27° en 24° Celsius is het slachtoffer schijndood of dood. 
De verschijnselen zijn:

• geen pupilreflex
• geen merkbare pols
• ademstilstand

Overlevingstijden
Hoe lang kun je in koud water overleven? Dat is altijd de grote vraag wanneer er een nieuwsbericht verspreid wordt dat er iemand overboord gevallen is of bij een zwempartij in de Noordzee in een mui terecht is gekomen.
De temperatuur van het water en de kleding van het slachtoffer spelen daarbij een rol.

• Bij 0° C van het water is de overlevingstijd ongeveer 9 minuten
• Bij 5° C is de overlevingstijd ongeveer 1 uur
• Bij 10° C is de overlevingstijd ongeveer 1 uur en 45 minuten
• Bij 15° C is de overlevingstijd ongeveer 6 uur en 30 minuten
• Bij 20° C is de overlevingstijd ongeveer 30 uur
• Bij 25° C is de overlevingstijd ongeveer 4 dagen of langer

Vetlaag
Er zijn nog enkele elementen die van invloed zijn op de overlevingsduur van de in het koude water geraakte slachtoffer. Valt iemand met kleren in het water, dan zijn de overlevingskansen bijvoorbeeld groter dan wanneer iemand naakt is. Verder verliest iemand die veel beweegt meer warmte dan iemand die stil in het water ligt. Iemand met een wetsuit aan die stil ligt heeft de meeste kansen.
Van belang is:

• De dikte van de onderhuidse vetlaag
• De lichaamsbouw
• Heeft het slachtoffer alcohol of medicijnen gebruikt
• Heeft het slachtoffer kleding aan
• Is het een kind of een volwassene
• Het geslacht
• De windsnelheid
• De lichamelijke en geestelijke conditie

Noordzee
25 november 2012
Op 25 november 2012 raakten 120 kilometer ten noorden van Terschelling twee opvarenden van een vrachtschip te water. De mannen hadden een reddingvest aan, waar een lichtje aan zat bevestigd. Reddingboten en helikopters werden ingeschakeld voor de zoektocht. De reddingboten moesten vier uur varen voordat ze ter plaatse zouden zijn. De een kreeg matriaalpech en voer terug; de tweede reddingboot keerde om vanwege de zware storm en de tijdsduur van het varen: ze zouden toch te laat aankomen. Inmiddels was ook de duisternis ingevallen. Twee reddinghelikopters ontdekten na uren zoeken beide mannen. Ze hadden een uur of vier in water met een temperatuur van ongeveer 8° gelegen in een zee met golven van wel 11 meter hoogte. Ze hebben het allebei niet overleefd.

lees ook
⇒ Bruinvis
⇒ Kapseizen van de Anna Margaretha
⇒ Muien
⇒ Zwemmen in de Noordzee door het jaar heen
⇒ terug naar Artikelen Archief -

Dit artikel las je gratis. Vond je het de moeite waard? Dan kun je jouw waardering laten zien door een kleine bijdrage te doen. Klik daarvoor op deze link.

Ameland Agenda