Melanisme

Zwarte zeehond - zwarte panter - zwart schaap - zwart ree - Zwarte dieren door teveel pigment

Uit het niets kan in een witte kudde een zwart lam geboren worden. Dat is dan de Kroesebetje van de kudde, een schaap dat in uiterlijk anders is dan zijn familieleden. Zo'n speling van de natuur is een melanistisch schaap, een dier met melanisme. Het komt bij vele diersoorten voor en er zijn foto’s van een vos, ree, pinguïn, salamander, slang, luipaard en zeehond met zwarte vacht bekend. Zij hebben één ding gemeen: ze zijn, anders dan hun soortgenoten, ze hebben geen albinisme maar melanisme.

Melanisme en albinisme
Melanine is een pigment en zwarte dieren die bij hun soortgenoten opvallen om hun kleur hebben een overmaat aan dat melanine. Waar bij albino’s pigment ontbreekt hebben dieren met melanisme daar juist veel van waardoor hun vacht, veren of vel zwart kleurt. Het meest bekende melanistische dier is wel de zwarte panter, die eigenlijk niet anders is dan een gewoon luipaard met melanisme.

Zeldzaam
Dieren met melanisme zijn vrij zeldzaam, het komt maximaal bij 1 op de 300 dieren voor. Elke natuurfotograaf hoopt zo’n zeldzaamheid voor de lens te krijgen. Vooral dat ene zwarte dier te midden van zijn lichte soortgenoten is een iconisch beeld: het overdrachtelijk zwarte schaap in de kudde.

Dieren en melanisme
Melanisme komt voor bij allerlei diersoorten, of het nu een tijger, eekhoorn, pinguïn, vleermuis, salamander is of een kikker, ree, konijn, slang, vos of zeehond. Een dier kan zwarter zijn dan zijn soortgenoten en een dier kan geheel zwart zijn door het melanisme. Bij een ree is dan zelfs de witte spiegel zwart.

Voordeel en nadeel
Albino’s zijn in een kudde in het nadeel, ze vallen eerder ten prooi aan roofdieren. Dieren met melanisme vallen bij daglicht ook meer op in hun kudde, maar toch minder dan albino’s. Albinodieren zie je daarom heel weinig in de vrije natuur. Voordat ze gezien en op de foto gezet kunnen worden zijn ze al prooidier en voedsel voor een ander dier geworden. Zwarte dieren hebben met hun afwijking een grotere kans op overleven. Een voordeel is dat ze beter warmte op kunnen nemen en dat is voor een kikker in koudere streken bijvoorbeeld wel fijn. Voor een zwarte kikker in een warme streek is het juist weer een nadeel; hij moet uitkijken voor oververhitting.

Opvallen
Een vlinder in de mijnenstreek in Engeland vond in melanisme een manier die hem hielp bij het overleven. Het was in de jaren 60 van de twintigste eeuw dat er bepaalde vlinders werden gevonden die een peper-en-zout kleur hadden, terwijl in andere steden deze soort, de berkenspanner, alleen voorkwam in zwarte variant. Het bleek een opvallend verschijnsel van melanisme te zijn die was geïntegreerd in de overlevingsstrategie van de soort. In de zwarte omgeving valt de zwarte vlinder minder op en daardoor maakt hij meer kans zijn levenscyclus af te maken.

Zwarte kat
Van katachtigen is bekend dat de zwarte exemplaren het meest voorkomen in dat deel van hun leefgebied dat dichtbegroeid, vochtig en warm is. Hoe meer van die drie elementen samenkomen hoe meer melanistische dieren er te vinden zijn. Hoe dat komt is nog niet bekend.

Zilvervos
Bij vossen is de zwarte kleur erg bijzonder. Het wordt mooi gevonden door mensen die vossenbontjes om hun nek willen. Het wordt in de modebranche zilvervos genoemd. De zwarte vossen worden om hun melanistische eigenschap ook wel gefokt vanwege dat bont.

Zon op de zwarte vacht
Een dier met melanisme lijkt helemaal zwart maar is het niet. Zodra de zon op de vacht schijnt zie je nog de structuren van het vachtpatroon zoals dat ook bij zijn soortgenoten te zien is. Zet een zwarte panter in de zon en je ziet de rozetten in de vacht van een luipaard.

Bij katachtige dieren komt melanisme veel voor. De vlekken, rozetten of strepen zijn als het ware in elkaar overgelopen en vormen een bijna egaal zwarte vacht. Hoe meer melanine, hoe dikker de originele tekening van de vacht en hoe zwarter het dier eruit ziet. In theorie kan de tekening helemaal vollopen met melanine en dan is de panter echt helemaal zwart. In de praktijk is er bijna altijd nog een tekening te zien.

Variant
Zwarte katachtigen vormen niet een eigen soort maar zijn een variant op een bestaande soort. De koningscheetah, een cheetah met zwarte strepen op de rug in plaats van stippen, is ook geen ondersoort maar een cheeta met een vachtvariant. Hij is doorgaans geboren in een nest met cheetahs met gewone ronde vlekken.

Andere kleuren
Naast melanisme en albinisme zijn er meer kleurvarianten in diervachten. Soms neigen de vachten naar een soort roze, een kleur die bij de leeuw bijvoorbeeld strawberry wordt genoemd. Er lopen ook cheetahs rond met bruine stippen in plaats van de bekende zwarte. In de dierenwereld is verschillend uiterlijk binnen dezelfde soort mogelijk, het is zeldzaam maar het bestaat.

Zwarte zeehond Happy
Op 23 januari 2015 kwam er in de zeehondencrèche van Pieterburen een zwarte zeehondenpup binnen. Het blijkt om een diertje met melanisme te gaan, zijn vacht is volledig zwart. Het diertje is door vissers gevangen en overhandigd aan de zeehondencrèche. De pup, een jong van een gewone zeehond, was gewond.
Sinds in Pieterburen zeehonden worden opgevangen (1987) is het nog maar zeven keer eerder gebeurd dat er een dier met melanisme binnenkwam.
Het zeehondje werd Happy en hij is op 18 april 2015 middenin de Waddenzee weer vrijgelaten.

Zwarte zeehond op Robbenbank
14 januari 2016
Ongeveer een jaar nadat Happy werd ontdekt en opgevangen in Pieterburen, wordt er weer een zwarte zeehondenpup gesignaleerd. Ditmaal op de zandbank tussen Terschelling en Ameland. Dat is een vertrouwd plekje voor zeehonden en naast een grijze pup ligt op 14 januari 2016 een pikzwarte. Het dier verkeert in blakende gezondheid en heeft derhalve geen opvang in een crèche nodig.

Zwarte pup in Pieterburen
20 januari 2017
Opnieuw heeft Zeehondencentrum Pieterburen een zwarte zeehond in huis. Het is een verweesde pup die wordt opgevangen na een winterstorm. Na het ruien van de babyvacht kwam er een pikzwarte zeehond tevoorschijn. Het zeehondje heeft melanisme. Het Zeehondencentrum start een genetisch onderzoek in samenwerking met Rijksuniversiteit Groningen.

Zwart ree op Ameland
14 februari 2017
Op Ameland wordt een zwart ree gespot. Het dier ziet er gezond uit en is van top tot teen zwart, ook de spiegel. Als hij nakomelingen krijgt dan zullen die waarschijnlijk weer gewoon bruin zijn, want het zwart is niet dominant.

Zwarte zeehond op Ameland
3 januari 2018
Bij de palenrijen op het strand van west Ameland vindt jutter Harmen Wijnberg een zwarte zeehond. Het is een gewone zeehond die zwart is van melanisme. Het dier ziet er weldoorvoed en gezond uit en de jutter laat hem op het strand liggen. Het dier lijkt zich prima te redden.

Zwarte grijze zeehond
28 december 2018
De dierenambulance op Ameland spotte een kegelrob op het Noordzeestrand van Ameland met zwarte vlekken. Een kegelrob wordt ook wel grijze zeehond genoemd om zijn grijze vacht. Deze was voor de helft zwart gevlekt en had een zwarte kop. Het dier verkeerde in blakende gezondheid.

Texel Black Hors
Februari 2021
In februari werd op de Hors van Texel een zwarte zeehond gevonden. Hij werd tijdelijk opgevangen in Ecomare en in april weer gezond en wel uitgezet. Hij kreeg de naam Black Hors mee, naar zijn vachtkleur en de plek waar hij gevonden werd.

lees ook
⇒ Bruinvis
⇒ Bij Five
⇒ Maanvis
⇒ Zeehonden
⇒ terug naar Artikelen Archief -