Grieks eiland voor de kust van Turkije dat migranteneiland werd
Lesbos is een Grieks eiland van de Noord-Egeïsche Eilanden, dat voor de kust van Turkije ligt. Het is een eiland van olijfboeren, schapenhouders en sardinevissers. Ook wordt er ouzo gestookt en verhandeld. Lesbos is een prachtig eiland dat door toeristen is ontdekt, maar waar geen massatoerisme heerst. Vanwege de locatie voor de kust van Turkije is het een plek waar vooral in 2015 en 2016 en ook in de jaren daarna veel bootvluchtelingen aanlanden. Zij ontvluchten gebieden waar ze gevaar lopen of zijn op zoek naar een beter leven. Ze komen uit Syrië, Irak, Libië, Afghanistan, Sudan, Somalië en Nigeria en komen via Turkije op het Griekse eiland terecht. Ze worden teruggestuurd of doorgestuurd en verblijven tijdelijk in vluchtelingenkampen. In maart 2020 blijkt dat het coronavirus ook op Lesbos voet aan wal te heeft gezet.
Eiland van ouzo, olijven, sardines en toeristen
Lesbos is eigenlijk een toeristeneiland, maar in 2014 en 2015 en ook in 2016 en de jaren daarna kwam het veelvuldig in het nieuws door de vluchtelingen die er met bootjes naartoe overstaken. Niet de restaurantjes aan het water of de zandstranden en weelderige olijfboomgaarden werden in beeld gebracht. Ook niet de ouzo of de sardines en al helemaal niet de fraaie landschappen en het heerlijke klimaat. Lesbos kreeg een imago als vluchtelingeneiland, eiland van ellende en de effecten op het leven van de eilanders waren dramatisch.
Lesbos, Chios en Samos voor de kust van Turkije
Eerst kreeg het eiland een flinke knauw van de economische crisis. Het was daar net van aan het opkrabbelen, toen de vluchtelingen kwamen met alle problemen van dien. Het noorden van het eiland ligt op ongeveer tien kilometer afstand van de Turkse kust. Zelfs met een gammel bootje is dat te overbruggen. Al jarenlang vonden migranten het pad naar Lesbos, of naar de buureilanden Chios en Samos, maar in 2014 en 2015 kwamen er steeds meer bootvluchtelingen aan. In 2014 waren het 20.000, het jaar daarop zou dat aantal explosief stijgen, met vooral veel mensen uit Syrië. De eerste boot in die winter van 2014/ 2015 had ongeveer 60 mannen, vrouwen en kinderen aan boord.
Hulp aan vluchtelingen en migranten
Om de mensen een warm onderdak te bieden werd een taverna, die in de winter was gesloten, speciaal geopend. Dorpelingen werden opgeroepen kleding te brengen en er werd voor eten en drinken gezorgd. Vanaf midden mei 2015 kwam de grote golf met vluchtelingen op gang en een paar weken later zat Lesbos met een seizoen met heel veel mensen op hun eiland, maar zonder toeristen en inkomen. De gasten annuleerden na het zien van de televisiebeelden massaal hun vakanties.
Plaatselijke bevolking
Het seizoen van 2015 stortte als een kaartenhuis in en toch deed de plaatselijke bevolking wat ze kon. Veel van de bewoners van Lesbos stammen zelf af van vluchtelingen. Voor en tijdens de Eerste Wereldoorlog vluchtten ze voor de ethische zuiveringen in het Ottomaanse Rijk. Die verhalen worden nog steeds verteld in vele families op het eiland. Het probleem zat in de enorme aantallen migranten en in het feit dat hulp uit Europa uitbleef. De verschrikkelijke beelden van destijds gingen de hele wereld over en zetten de toon. In de jaren na 2015 bleven de aantallen vluchtelingen oplopen. In februari 2020 kwamen de bewoners van het eiland in opstand: het kon zo niet langer. Er werden racistische en xenofobe opmerkingen gehoord, aangewakkerd door van elders naar het eiland gekomen rechtsextremisten.
Lesbos als migranteneiland
Lesbos heeft een geschiedenis als migranteneiland. Tot 1912 was het Turks en was het verbonden met de kusten van Klein-Azië. Turkije ligt op steenworp afstand. De Griekse marine veroverde in 1912 het eiland. De Ottomanen noemende Lesbos het Gouden Eiland, vanwege zijn rijkdom en bloeiende handel, onder meer met de steden Istanboel en Izmir. Na de verovering door de Grieken verbleekte de rijkdom en vielen de eilanders terug op landbouw en visserij. Er vestigden zich Griekse vluchtelingen uit Turkije. In diezelfde periode staken 20.000 moslims onvrijwillig over naar Turkije. Een deel daarvan spreekt nog altijd Grieks. Het waren resultaten van de Vrede van Lausanne, na de Grieks-Turkse oorlog van 1919 – 1922. De grenzen van Turkije werden vastgesteld en er kwam een repatriëring op gang van Grieken uit Turkije en Turken uit Griekenland. Het was de eerste etnische zuivering van de twintigste eeuw.
Ottomaanse Rijk
Op het eiland zijn veel restanten van het Ottomaanse Rijk te vinden: kerken, kloosters, burchten, herenhuizen, fonteinen en moskeeën, al werd het eiland nooit echt Turks. In de zestiende eeuw was er een bloeiende Joodse gemeenschap, maar van die geschiedenis is bijna niets meer terug te vinden. In de jaren 1912 tot 1923 ontvolkten grote delen van het eiland, de moslims vertrokken en christelijke vluchtelingen uit Turkije namen hun plaats in. Zij pakten de visserij weer op, zoals nog altijd in Sigri te zien is. In de oude haven van Mitilini staat een beeldengroep. Het is een moeder met drie kinderen, zojuist aangekomen van overzee. Het beeld refereert aan de tijd van na de Grieks-Turkse Oorlog.
Hulporganisaties en vrijwilligers
Hulporganisaties sprongen in het gat dat de overheid en Europa openlieten. Aanvankelijk waren het vooral kleine organisaties, omdat ook de grote hulporganisaties op zich lieten wachten. Uit alle hoeken van de wereld kwamen vrijwilligers naar Lesbos. Het eiland, en dan vooral Molyvos, werd overspoeld met ‘helden’ die kwamen om ‘mensen te redden’. De selfies van hulpverleners met vluchtelingen vlogen de social media over, net als de foto’s van de bergen zwemvesten, mensen in bootjes en mensen die aanspoelden. Door de eens zo rustige straatjes van Molyvos scheurden SUV’s en minibusjes met telkens weer een andere sticker van weer een nieuwe vrijwilligersorganisatie. Het waren de uitwassen naast het harde werk dat gebeurde, door de vrijwilligers en de bevolking. Organisaties die er onder meer werkzaam zijn:
- Borderline Europe
- Save the Children
- Artsen zonder Grenzen
- UNHCR
- Stichting Vluchteling
Problemen in Molyvos
Het dorp zelf viel uiteen in groepen. Er was een groep die vond dat de migranten geholpen moesten worden, er was een groep die daar niet aan mee wilde helpen en er ontstond een derde groep die vond dat de mensen teruggestuurd moesten worden. De bevolking van Molyvos viel uiteen. Veel bewoners werden verscheurd door een gevoel van schaamte, omdat ze niet konden helpen zoals hun hart het ingaf of omdat er wetten in de weg stonden. Ook was er schaamte omdat het leven van de eilanders zelf ‘gewoon’ doorging.
Overkill door media
De media zat er bovenop en er verschenen vele foto’s en reportages die Lesbos een overkill aan aandacht bracht. Er reisden in 2015 en 2016 veel journalisten, fotografen en beroemdheden af naar het eiland om bijna even snel met hun plaatjes en reportages weer te vertrekken, het eiland in ontreddering achterlatend. De beelden van 2015 worden telkens herhaald en geven de rest van de wereld een vals beeld van hoe het eiland is. De chaos van voor het voorjaar van 2016 is min of meer geordend in vluchtelingenkampen. Het vluchtelingenprobleem is Lesbos in 2015 en 2016 boven het hoofd gegroeid en het eiland heeft zich er grotendeels - in ieder geval tot aan de Turkije-deal die op 20 maart 2016 in ging - zelf mee moeten redden. De beelden van voor maart 2016 blijven in geheugens gegrift en staan op netvliezen gebrand. Een ordelijke opvang komt moeizaam boven dat drama-imago uit. Vermoedelijk zijn er in 2015 wel 350.000 vluchtelingen via Lesbos naar Europa gevlucht. Op het eiland zelf wonen nog geen 90.000 mensen.
Turkije-deal en Moria
Lesbos heeft net als Samos sinds eind 2013 een screening- en identificatiecentrum. In maart 2016 wordt de Turkije-deal gesloten. Volgens die afspraak neemt Turkije alle nieuwe migranten terug die illegaal op Griekse eilanden zoals Lesbos zijn aangekomen. Voor elke Syriër die Turkije opneemt, kan er een Syrische vluchteling doorreizen naar een van de EU-landen. Dat betekent dat er gescreend en geïdentificeerd moet worden en dat kost tijd. Niet iedereen kan terug naar Turkije of mag door naar een ander land in Europa. Er zitten in de zomer van 2016 zo’n 2500 mensen in een kamp, zoals dat van Moria, net buiten Mytilini. Zij wachten op vervolg van de procedure en mogen het kamp niet verlaten. Ze behoren tot een groep migranten die niet meteen kan worden teruggezet naar Turkije. De asielprocedure die de migranten moet verdelen over verschillende landen verloopt langzaam en het lange wachten zorgt regelmatig voor onlusten in het kamp.
Zomer 2016
In de zomer van 2016 komen er nog steeds mensen aan in bootjes, maar niet meer in die aantallen van 2015. Ze worden uit zee gehaald door Frontex of de kustwacht en naar een van de havens gebracht. Daar worden ze op de bus naar Mytilini gezet voor registratie. De meeste bewoners en toeristen zullen daar niet zoveel van meekrijgen, omdat dit vervoer in de nacht of in de vroege ochtend gebeurt.
Winter 2017
De winter van januari 2017 is koud op Lesbos. Er valt sneeuw en de temperaturen zijn laag. 's Nachts daalt de thermometer een aantal keren tot 18 graden onder nul. Het aantal vluchtelingen in het kamp bij Mytillini is gestegen tot 4500 en het kamp is niet winterklaar. Ze verblijven er in zomertenten, die niet geschikt zijn voor de winterkou. De UNCHR deelt er kachels en dekens uit. In 2016 kwamen er in totaal 182.500 vluchtelingen en migranten aan in Griekenland, een groot deel daarvan op Lesbos.
Strand
Lesbos is het eiland van de mooie schone stranden, de heerlijke restaurantjes, schitterende natuur en gastvrije bevolking die snakt naar een normaal leven met toeristen en handel, zodat ze hun brood kunnen verdienen.
Coronavirus in 2020
In maart 2020 zitten zo'n 20.000 vluchtelingen op een kluitje in vluchtelingenkampen op Lesbos. De wereld heeft kennisgemaakt met het coronaviris, dat begin 2020 via China over de wereld verspreidde. Lesbos heeft één ziekenhuis, maar bij een uitbraak van het coronavirus COVID-19 is dat lang niet toereikend. Half maart 2020 werd de eerste besmetting bij een Griekse bewoner van het eiland geconstateerd. Wie na 15 maart Griekenland binnenkomt moet twee weken in quarantaine. De winkels en scholen zijn dicht gegaan.
lees ook
⇒ Turkije-deal – afspraak tussen EU en Turkije over migranten
⇒
⇒
⇒
⇒ terug naar Artikelen Archief -
Een donatie wordt gewaardeerd.